Kredi Skoru Nedir?

Kredi skoru nedir sorusu en doğal sorulardan biri. ABD ile Türkiye arasındaki en temel farklardan biri de bu konunun altında yatıyor. Türkiye’de herhangi bir yerde işlem yaptırmak için TC Kimlik numarası yeterli olurken ABD’de SSN numarası gerekiyor. TC kimlikte maddi durumla ilgili bir bilgi bulunmazken SSN’de sizin sigorta, kira, adınıza açılmış kamusal hizmet hesapları (elektrik, su , internet, telefon gibi), kredi kartı, banka hesabı, çekilmiş kredi, gidilmiş okul, alınmış diploma, çalışılmış işler, ödenmiş vergiler vs. gibi kritik maddi/manevi bir çok bilgiye ulaşmak mümkün.

Buradaki amaç insanların değerlendirilmesinde adil, güvenilir, ucuz ve ulaşımı kolay bir sistem oluşturmakmış. Yani bu sistem aracılığıyla sizin ABD’de yaşayan bir birey olarak ne kadar güvenilir olduğunuzu sorgulayabiliyorlar. Bu işi devlet özel kurumlara devretmiş. Kredi Büroları denilen bu kurumlar herkesin bilgilerini, sorgulamalarını kayıtlı tutuyor ve buna göre insanlara `not` veriyorlar. Bu da sizin birey olarak güvenilirlik notunuz oluyor. Bir kuruma SSN numaranızı verdiğinizde sizin maddi olarak ne kadar düzgün olduğunuzu buradan gözlemleyip sizi ona göre değerlendiriyorlar. Örneğin yeni bir telefon hattı açarken kredi skorunuz yoksa sizden depozito talep edebiliyorlar, ya da araba için kredi ya da günlük harcamalarınız için kredi kartı almak istiyorsanız faiz oranınızı bu skora göre belirliyorlar ya da sizi güvensiz bulup krediyi hiç vermiyorlar. Bu kayıtları tutan ve hesaplamaları yapan şirketlere de kredi büroları deniyor.

Tabi burada yeni göçmenler olarak ABD’de hayat kurmamız için yapmamız gereken şeylerden biri de olabildiğince hızlı bir şekilde sağlam bir kredi skoru oluşturmak. Bunun için en etkili araçlardan biri aslında burada hiç de lüzumlu olmayan kredi kartı. Bir kredi kartı alır ve bunu 6 ay boyunca limitini çok az kullanarak ve ödemelerinizi zamanında yaparak kullanırsanız manalı bir skorunuz oluşmaya başlar. Yalnız sistemde şöyle ufak bir mantık hatası var. Geliriniz olmadan ve kredi skorunuz yüksek olmadan bankalar size genelde kredi kartı vermiyor. Yani en temiz yöntemlerden biri önce iş, sonra kart, sonra kredi skoru… Ama bazı bankalar, kredi skoru gözetmeksizin hesaplarına 10bin dolar üstü para yatırınca sizi değerli bir müşteri olarak görüp kredi kartını hemen çıkartabiliyor. Allah kolaylık versin, ilk zamanlar biraz zor bu işler valla

Bu arada “en az 6 ay” deme sebebimimizin altını özellikle çizmek istiyorum, kredi bürolarında sizin adınıza bir skor görünmesi için en az 6 ay boyunca kredili bir hesabınız olması gerekliliği var. Yani kredi skoru açısından ABD’ye girdiğinizden itibaren aslında siz yoksunuz. Taa ki 6 ay boyunca bir kredi kartınız ya da herhangi bir krediniz oluncaya kadar.

Bu arada kredi kartı aslında gereksiz derken ne demek istediğimi anlatayım. Öncelikle burada karta taksit diye bir şey yok, dolayısıyla kartla harcadığınız parayı hep tak diye tek seferde ödemeniz gerekiyor. Kredi kartını önemsiz kılan bir diğer konu da kredi skorunu hızlı yükseltmek için kredi kartı limitinizin %10’u veya altını kullnanıyor olmanız lazım. Yani eğer 500 dolar kartınız varsa, 50 dolar ve altı borcunuz olmalı. Aylardan veya haftalardan ne olduğu önemli değil. Bankanız, kredi bürosuna her hafta Salı günleri bildiriyor olabilir ve o gün itibariyle sizin 150 dolar borcunuz varsa, siz kredi limitinizini çok kullanan, “çok güvenilir olmayan” bir kişi olarak notlandırılırsınız. Dolayısıyla özellikle kartı aldığınız ilk aylarda limitinizi yükselttirinceye kadar o kartı süs diye yanınızda taşıyor olacaksınız. Ya da o kadar sık ödeme yapacaksınız ki başınız dönecek 🙂 Ancak güzel haber şu ki burada kredi kartı limitleri anlamsız bir şekilde çığ gibi büyüyor. Benim durumumda Chase bankasından sahip olduğum kart için her 3 ayda bir limit arttırma talebinde bulunuyorum ve her seferinde tam 2 katına arttırdılar. Şu anda sadece benim, 1 yılda oluşan 3500 dolarlık bir kredi kartı limitim var. Ne kadarını kullanıyorsunuz diye sorarsanız, neredeyse hiç kullanmıyorum. Sus diye duruyor ve durmadan kredi skorumuza fayda ediyor.

Kredi skorumuz derken şunu da hemen aktaralım. Bireysel skorlar aileyi de dolaylı olarak etkiliyor. Yani sizin yükselen skorunuz eşinizinkini ve çocuklarınızınki de azar azar etkiliyor. Ancak direkt ve daha hızlı etkilemesini arzu ederseniz, kartlara veya kredilere hep eşinizin ismini de ekletebilirsiniz. Kartlarda buna “authorized user” deniyor ve genelde bankalar bunun için ek ücret almıyor (ücret konsundan yetkililere mutlaka sorun ve bu konuda emin olmadan tamam demeyin). Dolayısıyla kartı kullanma hakkına sahip herkesin kredi skorları tıkır tıkır yükseliyor. Kartların dışında banka kredilerinde de aynı şekilde çift isim kullanmak mümkün ancak bunun farkı kredi borcunu ortaklık şeklinde yüklenmiş oluyor oluyorsunuz. Örneğin araba kredisine çift isimle girerseniz, borç bittiğında arabanın birden fazla sahibi olmuş olur.

Kredi skoru konusunda fikir vermesi açısından, bizim durumumuzu aktaralım size. Biz işlerimize girer girmez birer kredi kartları aldık, biribirimize authorized user olduk. Şuanda burada 1 yılımız dolmak üzere. Benim 2 kartım, Eşimin 1 kartı var ve bu kartların birbirimize verilmiş olan authorized user kartları da var. Bir de üstüne Toyota’dan krediyle araba aldık, onun da borcuna ortak girdik. Şu anda eşimin de benim de kredi skorları 700’ün üstünde. Bu rakam da ABD ortalamasında olarak sayılıyor (Fair credit).

Kredi skorunu ilk aylarda sadece limit ve hesaplar konusunda gelirştirmek için çaba gösterebiliyoruz. Yani kartların limitlerini az kullanıp, fırsat buldukça limit arttırımı talebinde bulunup, araba kredisini zamanında ödeyip bekliyor olacağız. Bunların etkisi de maalesef azar azar oluyor. Bunun dışında hesapların yaşı, yani eskiliği, ne kadar zamandır var olduğu konusu da önemli bir kriter. Yani bir kartınız var ve siz bunu 3 yıldır borçsuz, bataksız kullanıyorsanız skorunuz daha da kuvvetleniyor olacak. Kuvvetleniyor derken konuyu derinleştirelim, skorun hızlı gerileme riski azalıyor.

Şimdi bu noktada kredi skoru neden azalır sorusuna da hızlıca değinelim. Tabii ki öncelikle yukarıda yazdıklarımızın tam tersi, yani kartlardaki kredi limitinizi kötü kullanırsanız, kredi ve kredi kartı borçlarını zamanı geçtikten sonra ya da eksik öderseniz kredi skorunuz geriliyor olacaktır. Bunun dışında düşmelere sebep olan bir diğer konu da kredi geçmişinize yapılmış olan kredi kontrolü sayısı. Ne kadar çok kurum veya kişi kredi skorunuza bakarsa o kadar “Credit Score Inquiry”niz olmuş oluyor ve bu inquiryler yıllar boyunca kredi geçmişinizde sabit kalıyor ve skorunuzu etkilemeye devam ediyor. Belli bir zaman geçmeden bunlardan kurtulamıyorsunuz ve sayısı ne kadar artarsa kredi skorunuz da o kadar düşüyor. Bu kontrollere Hit deniyor. Bu Hit bazen Hard bazen Soft oluyor. Tahmin edeceğiniz üzere Hard Hit kredi skorunu daha şiddetli düşürürken öbürü daha az düşürüyor. Ama sonuç olarak her türlü hit sizin skorunuzu bir parça düşürüyor. Eğer biri size credit check yapacağız diyorsa sizden mutlaka sözlü ve hatta mümkünse yazılı onayınızı alır. Eğer bu kontrolü yaptırmanız gerçekten önemliyse tabii ki yaptıracaksınız ama deneme amaçlı kimsenin kredi skorunuza bakmasına müsaade etmeyin. Çünkü bu hit’ler yıllarca peşinizi bırakmıyor. Ve eğer biri size credit check yapmamız lazım derse ona bu hit soft mu olacak yoksa hard mi olacak diye sormaktan da çekinmeyin.

Örnek vermek gerekirse, kredi kartı almak istiyorsunuz ama alıp alamayacağınızdan emin değilsiniz. Kart başvuruları her zaman hard hittir ve uzun vadede size zarar getirir. Ya da bankacı derse ki bir deneyelim hede hüde, gaza gelmeyin. “Sence kart kesin çıkar mı?” diye sorun. Eğer geniş cevaplar veriyorsa inanmayın ve hatta mümkünse hic bir karta iyice araştırmadan başvurmayın. Araştırmak için birazdan anlatacağım Credit Karma sitesini kullanmanızı öneririm (kredi skorunuz geliştikçe onlar size applikasyondan kart tavsiyeleri veriyor olacak, orada ayrıca yorumlar var, bunları okursanız kartın kimlere çıktığını kabaca anlarsınız).

Veya başka bir örnek vermek gerekirse, bazı araba bayiileri arabaları gezdirmeden kredi skorunuza bakalım ona göre araba bakarız der, yine gaza gelmeyin. Veyahutta kablolu televizyon servisi için orta çaplı bir firmadan fiyat almak istiyorsunuz, adam diyor ki SSN’nizi verebilir misiniz ona göre fiyat vereceğim. Ya bırak git kardeşim diyorsun ama o bu soft hit olacak çok önemli değil ki deyip baskı falan yapar. Gaza gelmeyin, ona kalmamış sizin kredi skorunuzun sağlığı 🙂

Unutmadan aktaralım, bazı durumlarda kredi kartı limit arttırımı talebi de kredi skoruna hit sonucu verebilir. Limit arttırma talebi tabii ki yapacağız ama bunu çok sık yapmamaya çalışacağız. Kendi durumumuzdan örnek verirsek, biz Chase’de 3 ayda bir arttırma talebi yapınca hiç hit olmadan pre-approved’sunuz diyerek limit arttırımı yaptılar. Bir keresinde bir önceki talebimizinden sadece 2 ay geçmişti ve maalesef hit oldu. Kredi puanım düştü, yapa yapa da 500 dolar limit artışı yaptılar. Hangi bankada bu süre ne kadardır bilmiyorum ancak, bunu ya deneyerek ya da internetten araştırarak öğrenebilirsiniz.

Daha önce kredi bürolarından bahsetmiştim, hani sizin notunuzu belirleyen, sizin kayıtlarınızı güvenle tutan kredi burosu adlı kurumlar vardı. Evet, bunların sayısı bir tane değil. İçlerinden çok mega süper büyük olanları 3 tane: Experian, Transunion, Equifax. Bu büroların her biri kayıtlarınızı ayrı ayrı tutuyor ve buradaki kredi skorlarınız birbirinden farklılık gösterebiliyor. Bunun sebebi de kredi skorunuzu öğrenmeye ihtiyacı olan kurum veya kuruluşların herbiri farklı farklı kredi bürosuyla çalışıyor. Yani örnek verelim Tmobile sadece Transunion’tan bilgi alıp bir tek oraya bilgi sağlıyor olabilir. Örneğin benim bildigim Chase bankası 3 büroyla birden çalışırken, American Express sadece Experian kullanıyor. Dolayısıyla bir kredi bürosundaki skorunuz diğerine göre farklılık gösterebilir. 3 aşağı 5 yukarı aynı seviyelerde de olsa kendimden örnek vereyim Equifax 720, Transunion 736, Experian 711. Keşke hitin hangi büroya gideceğini bilebilsek de ona göre başvurabilsek. Bazen bu bilgiyi bulmak mümkün oluyor bazen de olmuyor(anlattigim gibi kartlar icin Credit Karma’ya bakabilirsiniz). Çok hassas ve araştırmacı davranmazsınız, genelde bekleyip görüyor oluyorsunuz.

Peki bu skorları nereden öğreneceğiz?

Öncelikle şunu aktaralım, biri sizin kredi skorunuza baktığı zaman, sizin kaç puanda olduğunuzu size yazılı olarak bildirme sorumluluğu var. Yani bir şeye başvurmanızı takiben o kurum size bir mektupta tam o credit check anındaki en resmi skorunuzu size bildirmek zorunda. Bu birinci yol. İkinci yol ise internet üstünden kullanılan kredi skoru simülatörleri. Bunlar kesin rakamlar olmuyor. Size garanti çıkması gereken rakam budur diye sunmuyorlar, ancak gidişatı haftalık olarak net bir sekilde anlatıyor. Hatta bazenleri kredi skorunuza yapılan bir hiti anında size notifaction olarak bile iletebiliyorlar.

Bu işi birden fazla büroyla yapan Credit Karma, bu işi ilk ilerleten ve aynı zamanda en popüler olanı. Hem telefona app olarak indirebilirsiniz hem de internet sitesinden giriş yapabilirsiniz. Son zamanlarda da bu işi bankalar da yapmaya başladı (bir çoğu sadece kendi müşterilerine). Örneğin CapitalOne bankası CreditWise diye bir uygulama başlattı, ve anlık kredi skoru görüntülemesini tüm müşterilerine ücretsiz hale getirdi. Ve en son olarak da kredi büroları bu işe girmeye başladı. Yalnız onların isimleri daha güvenilir olduğu için, onlar genelde bu hizmeti ücretsiz vermiyor.

Credit Karma’yı biraz daha derinlemesine anlatmak gerekirse, öncelikle belirteyim hesabınızı aktif hale getirmek tamamen ücretsiz ve kredi skorunuzu asla etkilemiyor. Yalnız unutmayın ilk bir kaç ay boyunca SSN’niz geçersiz hatası alıp hesabınızı aktive edemiyor olacaksınız. Neden? Çünkü kredi skorunuzun oluşmaya başlaması için süre lazım. Devamında da adresiniz uymuyor gibi bir hatalar alabilirsiniz, bunun sebebi de kredi kayıtları genelde ABD’ye ilk girişte verdiğiniz adres üstünde açılıyor (hani green card ve ssn kartlarınızın postalandığı adres vardı ya). İlk credit karma hesabınızı açarken o adresi denemeyi unutmayın. Hesabı açtıktan sonra istediğiniz her an skorunuzu kontrol edebilirsiniz. Yalnız hatırlatalım, kredi skoru öyle bir gecede yükselmiyor. Dolayısıyla bir kaç saatte bir kontrol etmenizin size bir ne bir faydası ne de bir zararı olmayacak.

Bu programın bir diğer önemli fonksiyonu da tarafınıza yapılan hit’lerle ilgili bilgi almanız. Yani bir kurum size credit score check yaptıysa bunu Credit Karma’da görüyorsunuz. Eğer olur da bu hit haksız yere yapılmışsa o kurumu arayıp hesap sorabiliyorsunuz. Başıma geldi, aradım hesap sordum hit’i kaldırttırdım. Kolay olmuyor ama adamlar hatalarını kabul edince içimin yağları erimedi değil. Ama ağızlarının paylarını verdim, sonuçta kredi skoru Amerika’da yaşayan herkesin namusu gibi bir şey. Emek emek 1 senede büyütmüşüm öyle 3-5 iş bilmezin gelecekte alacağım kredilerde yüksek faiz olarak bana dönmesine asla müsaade etmem.

Yazdığımız onca detaydan sonra şimdi de özetleyelim:

1- Kredi skoru Amerika’daki yeni hayatınız için çok önemli.

2- Kredi oluşturmanız için atmanız gereken ilk adım bir kredi kartı sahibi olmak (Ek1’i okumanızı tavsiye ediyoruz)

3- Kredi skorunuz ilk kredili hesabınızdan 6 ay sonra oluşacak.

4- Limit ve kart borcu konularına dikkat edin.

5- Çok fazla credit check yaptırmamaya özen gösterin.

6- Online kredi skoru sitelerinden faydalanmaktan çekinmeyin.

Herkese kolay gelsin, bol şanslar.

EK1: Konuyla ilgili sonradan yazdıklarım bu sayfadadır.

EK2: Credit score nedir konulu Amerika kaynaklı bir link.

 

**Başvuru aşamasından, ABD’de yeni hayatınızı kuracağınız o heyecan dolu günlere kadar aklınıza gelebilecek her türlü konuda sizlere destek olmak isteriz. Hizmetlerimizle ilgili bilgi almak için bu linke tıklayın. 

4 thoughts on “Kredi Skoru Nedir?”

  1. CreditKarma benim 2 aylık skorumu (670-690 civarında) gösteriyor ama kredi başvurusu yaparken çıkmıyor. Bank of America ücretsiz FICO skoru öğrenme imkanı veriyor ve orada “henüz skor oluşmadı” sonucu alıyorum. Yani FICO oluşana kadar beklemek zorundayım. Bu da dediğiniz gibi en az 6 ay sürüyor.

    1. Katki icin cok tesekkurler Kenan Bey 🙂

      Sizin gibi deneyimli kisilerin katkisiyla bilgi daha da kuvvetleniyor. Ozellikle tip konsunda kariyer bakan adaylarin sizin sitenize girmlerini tavsiye ederim. kenanoren.com

  2. Bilgi için teşekkürler Mehmet bey, elimizde iyi bir done daha oldu, elinize sağlık…..

Comments are closed.